Het verwerkingsproces van een ontslag
Het verwerkingsproces van een ontslag
Soms zie je je ontslag aankomen, soms is het zelfs een opluchting, maar meestal is ontslagen worden een heftige ervaring. Ervaringen die er emotioneel inhakken, maken dat we in een verwerkingsproces terecht komen, een proces dat ons helpt om te gaan met wat ons overkomt.. Dit verwerkingsproces bestaat uit verschillende fasen en kan zich op verschillende manieren manifesteren. De snelheid en de intensiteit waarmee je dit proces doorloopt, hangen af van verschillende factoren, vb.:
- hoe verwacht/onverwacht komt het ontslag aan?
- hoe is jouw financiële situatie?
- hoelang was je al in dienst?
- is dit een eerste ontslag?
- heb je een sterk sociaal netwerk?
- werd je al vaak met tegenslagen geconfronteerd?
- identificeerde jij je erg met je job?
- werd het ontslag op een respectvolle en correcte manier gecommuniceerd?
- enz…
In grote lijnen onderscheiden we drie fasen:
- fase 1: ontslagmelding
- fase 2: verlies
- fase 3: aanpassing en integratie
1. Ontslagmelding
Op het moment dat je te horen krijgt dat je je job verliest, zijn verschillende reacties mogelijk. Dit kan gaan van ontkenning en ongeloof, tot boosheid en verdriet. Sommige mensen worden overvallen door angst of voelen zich wanhopig.
Het kan zijn dat je je ontslag ontkent of apathische reageert. De boodschap dringt blijkbaar niet door omdat deze op dat moment te pijnlijk is om te incasseren. In dat geval volgt de ‘klap’ nadien. Dit heeft als gevolg dat het verwerkingsproces met uitstel op gang komt.
Anderzijds is het ook mogelijk dat je je al lange tijd niet meer gelukkig voelde in je job. Zo kan een ontslagmelding ook voor opluchting zorgen. In dit geval heb je ‘mentaal’ al afscheid genomen en is het verwerkingsproces al volop aan de gang op het moment van de ontslagmelding.
2. Verlies
De verliesfase is de “dip”fase. Deze fase wordt vaak intens beleefd, waarbij het persoonlijk evenwicht verstoord is. Dit kan zich uiten op verschillende vlakken.
- Emotioneel: je bent overgevoelig en wordt hevig geraakt door zaken die in normale omstandigheden eigenlijk weinig gevoelsmatige reacties oproepen. Een krantenartikel bv kan volstaan om in tranen uit te barsten. De reacties die je hebt, staan niet altijd in verhouding tot de gebeurtenissen. Je bent uitermate prikkelbaar. De omgeving zal je misschien als lichtgeraakt en humeurig ervaren.
- Cognitief: de “film van het ontslag” speelt zich telkens opnieuw af. Deze flashbacks zorgen voor een herbeleving, wat nuttig is om de gebeurtenissen te verwerken, maar ze kunnen ook leiden tot concentratiestoornissen. Het verlies van de job en de gebeurtenissen daarrond leiden vaak tot een negatief zelfbeeld. Het kan zijn dat je er niet meer in slaagt om jezelf objectief te beoordelen, of je schat jezelf zeer laag in en wordt bijgevolg onzeker enz…
- Gedragsmatig: door slapeloosheid, concentratiestoornissen, negatieve gevoelens, daalt het energieniveau en slaag je er niet meer in om je efficiënt te organiseren. Je hebt het moeilijk om initiatieven te nemen, de koe bij de horens te vatten en/of systematisch iets aan te pakken.
- Lichamelijk: soms daalt de immuniteit. Infecties waar het lichaam zich tot hiertoe tegen verdedigd heeft, breken nu door. Bij heel wat mensen steken psychosomatische klachten de kop op. Een aantal vitale functies zijn duidelijk verstoord. Je slaapt heel veel of net heel weinig. Hetzelfde geldt voor het dagelijks eetpatroon: je krijgt geen hap meer door de keel of, omgekeerd, eet veel meer dan gewoonlijk, alsof het was om je te troosten.
Bovenstaande reacties spelen zich af in een context van “verlies”. Er is niet alleen het verlies van werk, maar ook van loon en structuur. Het vertrouwde tijdskader valt weg, de sociale contacten op de werkvloer verdwijnen en ook praktisch valt er een en ander weg. Mogelijks heb je je bedrijfswagen moeten inleveren en geldt hetzelfde voor een laptop en GSM.
De duur van deze fase varieert van enkele dagen tot weken. Ook jouw partner (en kinderen) kunnen symptomen van verlies ervaren. Zij delen immers in de klappen.
3. Aanpassing en integratie
Gelukkig zorgt de menselijke veerkracht ervoor dat je je na verloop van tijd, met meer of minder hulp, aanpast aan de nieuwe situatie en de nieuwe context integreert in het dagelijks leven. Stap voor stap klim je uit het dal. Je bent al wat minder prikkelbaar, geniet terug van een betere nachtrust enz… Het zelfbeeld wordt gekoppeld aan andere rollen dan enkel de professionele rol. Je beseft dat de professionele rol maar één rol is, naast deze van vader/moeder, partner, lid van een vereniging,…Zo ben je stilaan klaar om na te denken over toekomstige rollen: over alternatieven.
Stilaan bouw je ook een nieuw tijdskader uit, je organiseert je en vindt oplossingen voor praktische problemen (aankoop tweedehandswagen, enz). Het persoonlijke evenwicht herstelt zich en je richt je opnieuw op de toekomst.
Bovenstaande fasen maken deel uit van een normaal verwerkingsproces na ontslag. Denk eraan; Iedere persoon reageert verschillend, maar het bewustzijn dat het om “normale” reacties op een “abnormale” situatie gaat, geeft houvast. Bespreek je persoonlijke situatie met jouw consultant.
Rouwen is roeien met 2 riemen
Het zou naïef zijn om te denken dat iedereen netjes op enkele maanden tijd dit proces doorloopt in de volgorde van de curve. Rouwen is roeien met 2 riemen .
Stroebe en Schut hebben het over een duaal procesmodel. De ene keer is de aandacht gericht op het verlies, op een ander moment gaat de aandacht vooral naar verder gaan met je leven, de draad weer oppakken. Zo zijn we terug bij die roeispanen.
De ene roeispaan is verliesgericht. Hij staat voor bezig zijn met het verlies, terugdenken aan hoe het afscheid gegaan is, herinneringen ophalen aan diegene die je verloren bent, praten daarover, verlangen en missen. De andere riem is herstelgericht. Hij staat voor verder gaan, je leven herinrichten na het verlies wat op je weg kwam..
Terug naar het moment waarop het verlies zich aandient. Je stapt in een roeiboot die schommelt, je zoekt waar je het beste kunt gaan zitten, pakt onhandig die grote roeispanen vast en bent al blij dat de boot niet omslaat.
En wil je wel echt vooruit? Of ben je zo aangeslagen dat je dat niet weet. Misschien wil je in je hart zelf ook wel dood en vraag je je af wat je leven voor zin heeft.
Iedereen die te maken krijgt met een betekenisvol verlies komt in onrustig water terecht. Op zijn minst in onbekend vaarwater. De vaste grond onder je voeten ben je kwijt en het vraagt kracht en energie om de boot alleen al in evenwicht te houden. De realiteit is dat soms die ene kant en soms die andere kant meer aandacht vraagt. Er is niets op tegen om een tijdlang gewoon maar met één roeispaan te roeien, zodat je rondjes draait. Je bent zelf de roeier, hoewel je boot onverwacht wel eens opeens een andere richting kan nemen dan jij koos. Blijf je op de lange duur alleen maar met een roeispaan roeien, dan kom je niet echt vooruit.
‘Het gaat erom je eigen slingerbeweging te vinden die ervoor zorgt dat je niet in je emoties verdrinkt maar dat je ze ook niet verdringt. Waar het om gaat is dat we tijd nemen voor de pijn en tijd nemen om er niet mee bezig te zijn en afleiding zoeken.’
Dit verhaal gaat over alle verliezen: een sterfgeval, een afgebroken relatie, een job verliezen, een ernstig ziekteproces of een depressie doormaken, chronisch ziek zijn enz..
Wat kun je hiermee als rouwende? Wat ik vooral duidelijk wil maken is, dat het gaat om jouw verlies en jouw eigen manier van daar mee omgaan. Modellen zijn er niet om voor te schrijven hoe het zou moeten. Integendeel! Ik hoop dat het herkenning en inzicht geeft en dat je op zijn minst bevestigd wordt in de manier waarop jij je boot bestuurt.
